حدوث یا قدم عالم از نظر میرداماد و ملاصدرا با توجه بر شبهات جدید

به طور کلی در بررسی وتحقیق در مسئله حدوث یا قدم عالم چهار قول اساسی توسط فیلسوفان و متکلمان مطرح شده است، که ما به طور مختصر بر آنها اشاره می کنیم: قول اول که قائلین آن متکلمان می باشند و آن حدوث زمانی عالم است. و حدوث زمانی در نظر آنها، مسبوق بودن وجود یک شیء بر عدم زمانی آن است. این نظر از طرف حکماء مردود شمرده شده است. قول دیگری که قول عموم حکماء است حدوث ذاتی عالم می باشد، در نظر آنها حدوث ذاتی، مسبوق بودن ذات یک شیء بر عدم خودش می باشد. محکم ترین دلیل حکماء بر این قول از راه فیض دائم واجب الوجود است. قول سومی که در این مسئله ارائه شده ، قول به حادث دهری عالم است که توسط حکیم میرداماد مطرح شده است. او پس از اثبات وعاء دهر می گوید: نزاع در مسأله حدوث و قدم نمی تواند حدوث ذاتی باشد به دو جهت: اول اینکه حدوث ذاتی متفق علیه در بین حکماء است و دیگر اینکه این نوع حدوث در مرتبه عقل است نه در خارج؛ و همچنین حدوث زمانی نیز نمی تواند محل نزاع باشد، زیرا خود زمان جزئی از عالم است و نمی تواند متصف به حدوث یا قدم زمانی باشد. بنابراین وقتی که محل نزاع نتوانست حدوث ذاتی یا حدوث زمانی باشد پس نتیجه گرفته می شود که حریم نزاع حدوث دهری است. و در نظر میرداماد این نوع حدوث است که مشکل ربط حادث به قدیم را حل می کند. نظر دیگری که در این مسئله ارائه شده قول به حدوث زمانی عالم است که توسط صدرالمتألهین بر مبنای حرکت جوهری مطرح شده است. او معتقد است که جهان مجموعه ای است اعتباری نه حقیقی، زیرا اجزای آن در کنار هم حضور بالفعل ندارند، و چون این مجموعه حقیقی نیست متصف به هیچ حکم حقیقی نخواهد بود. بنابراین صفت «حادث» را باید به تک تک اجزای جهان در هر لحظه نسبت داد نه به کل جهان؛ و در نتیجه جهان های حادث خواهیم داشت نه یک جهان حادث. و اگر گفته شود جهان حادث است، به صورت کل استغراقی صحیح است نه کل مجموعی. با توجه بر مقایسه ای که ما در خاتمه این رساله بین مبانی و دیدگاه های میرداماد و ملاصدرا انجام دادیم به نظر می رسد که مبانی ملاصدرا در جهان شناسی محکم تر از مبانی میرداماد است ودیدگاه او بردیدگاه میرداماد ترجیح دارد.